سوتانی جەرگی هەولێر بازاڕی قەیسەری لە نێوان "پاراستن و ڕووخان"دا

 چاوپێکەوتنی موستەفا نەوزاد کاکۆ لەگەڵ د. سەڵاحەددین یاسین باپیر

-بە کورتی بازاڕی قەیسەری بناسێنن.

بازاڕی قەیسەریی هەولێر یەکێکە لە کۆنترین و زیندووترین بازاڕەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەزموونێکی دەوڵەمەند و پڕچێژ پێشکەش دەکات. بازاڕەکە بە کەشوهەوای دۆستانە و پێشوازیکردنی ناسراوە کە تێیدا خەڵکی ناوخۆ و گەشتیاران دەتوانن کولتوور و نەریتەکانی ناوچەکە بئەزموون١. گرنگییە مێژوویییەکەی قەیسەری —کە لەگەڵ خێراییی سەردەمی ئێستا تێکەڵ دەبێت— وای لێ دەکات ببێتە شوێنێکی پێویست بۆ سەردانیکردن لە هەولێر.

-کاریگەریی قەیسەری لەسەر خەڵکی شاری هەولێر چییە؟

قەیسەریی هەولێر کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر هاووڵاتییانی هەولێر هەیە و زیاتر وەک بازاڕێک بەڵام وەکوو ناوەندێکی ژیانی کۆمەڵگەیش خزمەت دەکات. هەستی ناسنامەی کولتووری و شانازی لەنێو خەڵکی شارەکە بەهێز دەکات؛ تەلارسازی نەریتی کوردی و پیشە و کاڵا نیشان دەدات —کە ڕەنگدانەوەی مێژووی دەوڵەمەندی شارەکەیە— جگە لە جوانیی تەلارسازییەکەی، قەیسەری وەک ناوکی کۆمەڵایەتی کار دەکات کە دانیشتووانەکەی تێیدا کۆدەبنەوە و کارلێک دەکەن و پێوەندیی کۆمەڵگا بەهێز دەکەن. لەگەڵ ئەوەیشدا، کەشوهەوای قەرەباڵغی بازاڕەکە، سەردانیکەران و گەشتیاران ڕادەکێشێت و کەلەپووری کولتووری هەولێر بەرز دەکاتەوە و دەرفەتی ئابووری بۆ هاووڵاتییان دروست دەکات.

-هۆکاری زۆربوونی ڕووداوەکانی ئاگرکەوتنەوە چییە؟

بە شێوەیەکی گشتی ئاگرکەوتنەوە دوو هۆکاری هەیە:

- یەکەمیان هۆکاری سروشتییە کە لە ڕێگەی شۆرتی کارەبا و برووسک و چەند ڕێگای تری سروشتی ڕوو دەدەن؛

- هۆکاری دووەمیش هۆکاری دەستکردە کە ئەمەیان بەئەنقەست ڕوو دەدات و دەست و ئامانجێکی لەپشتە.

بەڵام ئێمە وا هەست دەکەین ئاگری بازاڕی قەیسەری بەئەنقەست بووبێت بەهۆی ئەو پێشکەوتنەی لەو چەند ساڵەی دوایی لە هەولێر ڕووی داوە، بووەتە هۆی ئەوەی چەندین ناحەز پەیدا بن کە چاویان بەو شارە هەڵنایەت و نایانەوێت پێش کەوێت.

هەر چۆنێک بێت... نموونەی ئەم ڕووداوانە و ڕووداوی نەخوازراو و کارەساتباری دیکەیش کاریگەرییان نابێت لەسەر پێشکەوتنی هەولێر و شارەکەمان؛ چونکە ئەو شارە پێشتر بە زۆر لەمپەر و تەنگژە و ڕووداوی سەختتردا گوزەری کردووە—سپاس بۆ خوا شارەکەیش هەر وا خۆشتر و ئاوەدانتر دەبێتەوە.

وێنە: موستەفا نەوزاد کاکۆ 

-ئایە دەتوانین بازاڕی قەیسەری دووبارە دیزاین بکەینەوە بۆ دامەزراندنی سیستەمەکانی سەلامەتی؟

دووبارەدیزاینکردنەوەی شوێنێکی مێژووییی وەکوو قەیسەری بۆ تێکەڵکردنی سیستەمی ئاگری زیرەک پێویستی بە تێکەڵەیەکی وریای تەکنۆلۆژیای مۆدێرن و بنەماکانی پاراستن هەیە. پرۆسەکە بە هەڵسەنگاندنی ورد دەست پێ دەکات لەسەر پێکهاتە و ماددەکانی ئێستای شوێنەکە بۆ دیاریکردنی ناوچە لاوازەکان. سیستەمی ئاگری زیرەک وەک دۆزەرەوەی دووکەڵ، سپرانکەری ئۆتۆماتیکی، و سیستەمی کوژاندنەوەی ئاگر، دەبێت هەڵببژێردرێن بە شێوەیەک کە دیزاینەکەیان بەربەست دروست نەکەن تا دڵنیا بین جوانیی مێژووییی شوێنەکە کەم ناکەنەوە. یەکخستنی ئەم سیستەمانە بە شێوەیەکی ستراتیژی، بریتییە لە دانانی هەستەوەر و ئامێرەکان لە شوێنە شارەوەکان وەک پشت دیوارەکان یان لەو ناوچانەی کە هاتوچۆی کەمی لەسەرە، بۆ پاراستنی یەکپارچەییی بینراوی شوێنەکە. لە کۆتاییدا کارکردن لەگەڵ پسپۆرانی پاراستن و دەستەی ڕێکخستن بۆ دڵنیابوون لەوەی کە دامەزراندنەکە لەگەڵ ڕێنمایییەکانی پاراستنی کەلەپووردا دەگونجێت.

وێنە: موستەفا نەوزاد کاکۆ 

-چۆن سووتانی قەیسەری کاریگەری و ڕەنگدانەوەی لەسەر مێژوومان دەبێت؟

کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێت چونکە هەولێر خاوەن مێژوویەکی کۆن و کولتوورێکی پڕشنگدارە. بە درێژاییی مێژوو ڕووبەڕووی چەندین شەڕ و ڕووداوی هاوشێوە بووەتەوە و کاریگەریی نەبووە لەسەر شارەکە. هەمان شتیش بۆ چەندین شاری بەناوبانگی جیهان ڕاستە کە بە درێژاییی مێژوویان تووشی چەندان ڕووداو و کارەساتی سروشتی بوون و هیچ مۆرکێکی بەجێ نەهێشتووە لەسەر ئێستایان.

-سیستەمی زیرەکی ئاگرکوژێنەرەوە پێویستە بۆ کوردستان؟

سیستەمی ئاگرکوژێنەرەوەی زیرەک سیستەمێکە سەلامەتی باشتر دەکات بە زوودۆزینەوەی ئاگر و ئاگادارکردنەوەی خێرا بۆ دانیشتووان و خزمەتگوزارییەکانی فریاکەوتن و کەمکردنەوەی کاتی وەڵامدانەوە و زیانەکان. هەروەها ئاگادارکردنەوەی بەهەڵە کەم دەکاتەوە و ڕێوشوێنەکانی چۆڵکردن باشتر دەکەن. نەک تەنیا بۆ کوردستان، بۆ هەموو شوێنێک پێویستە بەڵام پێویستی بە چاودێری و تێستکردنی بەردەوام هەیە کە بەداخەوە لەو ڕووەوە کەمتەرخەمین.

-چۆن بتوانین ڕووداوەکانی ئاگرکەوتنەوە کەم بکەینەوە؟

کەمکردنەوەی ڕووداوەکانی ئاگر لە ڕووی تەلارسازییەوە بە تێکەڵکردنی ماددەی دژەئاگر و دیزاینی بەشکراو و سیستەمی سەلامەتی پێشکەوتوو لە پلانی بیناسازیدا دەگرێتەوە. بەکارهێنانی ماددەی وەک کۆنکریت، دەتوانێت بڵاوبوونەوەی ئاگر خاو بکاتەوە؛ لە کاتێکدا بەشکردنی ناوچەکان و دەرگای دژەئاگر بڵاوبوونەوەی ئاگرەکە سنووردار دەکات بۆ ناوچەی دیاریکراو. دامەزراندنی سیستەمی سپرانکەری ئۆتۆماتیکی، ئاگادارکەرەوەی ئاگر، سیستەمی دۆزینەوەی ئاگری پێشکەوتوو، دڵنیا دەکاتەوە لە سەرکوتکردن و ئاگادارکردنەوەی زوو. دیزاینکردنی ڕێگای دەربازبوونی ڕوون و بێبەربەست سەلامەتیی دانیشتووان باشتر دەکات. جێبەجێکردنی سیستەمی کۆنترۆڵکردنی دووکەڵ و پاراستنی، پابەندبوون بە کۆدەکانی سەلامەتیی ناوخۆیی، دڵنیابوون لە چاککردنەوە و پشکنینی بەردەوام بۆ سیستەمەکان، مەترسیی ئاگرکەوتنەوە، کەم دەکاتەوە. بە تێکەڵکردنی ئەم ستراتیژییانە، تەلارسازان دەتوانن بە شێوەیەکی بەرچاو سەلامەتیی بیناکان باشتر بکەن و ئەگەری ڕووداوەکانی پێوەندیدار بە ئاگر کەم بکەنەوە.

-ئایە دەتوانین ناوچەیەکی بێئۆتۆمبێل لە دەوروبەری قەڵای هەولێر دروست بکەین؟

دروستکردنی ناوچەیەکی بێئۆتۆمبێل لە دەوروبەری قەڵای هەولێر لەبەر چەند هۆکارێک گرنگە:

 ١- یارمەتیدەر دەبێت بۆ پاراستنی پێکهاتەی ئەم شوێنە کۆنە و کەلەپووری جیهانیی یونسکۆ؛

٢- کەمکردنەوەی ژاوەژاو و پیسبوونی ژینگە بەهۆی هاتوچۆی ئۆتۆمبێل کە دەکرێت ببێتە هۆی زیانگەیاندن بە تێپەڕبوونی کات؛

٣- ئەزموونی سەردانیکەران باشتر دەکات بە دابینکردنی ژینگەیەکی سەلامەتتر و خۆشتر بۆ پیادەکان و هاندانی گەشتیاری و پێزانینی کولتووری؛

٤- ناوچەی بێئۆتۆمبێل دەتوانێت جۆرایەتیی هەوا باشتر بکات و ژاوەژاو کەم بکاتەوە کە ئەمەیش دەبێتە هۆی باشترکردنی تەندروستی و خۆشگوزەرانیی گشتیی دانیشتووان و سەردانیکەران؛

٥- هەروەها ئەم دەستپێشخەرییە هاوسەنگە لەگەڵ پلاندانانی شاری بەردەوام و برەودان بە دیمەنێکی سەوزتر و گونجاوتر لە دەوروبەری یەکێک لە گەورەترین نیشانەکانی هەولێر.

١- مەبەست لە ”ئەزموون“ ئەو شێوازە هەڵە باوەیە کە لای خەڵک لە بەکار دەبرێت و دەگوترێت: ”ئەزموون بکەن“. کورد لەمێژە گوتوویەتی: ”ماستی ئەزموو لە ماستی نەزموو چاکترە.“ وشەی ”ئەزموون“ چاوگێکی سادەیە؛ بۆیە لەسەر زمان و لێوانمان زۆر ئاسانتر و سووکترە چاوگەکە گەردان بکەین لە بری ئەوەی چاوگی ناسادەی ”ئەزموونکردن“ بەکار بهێنین کە هەڵەیە. (هەڵەچن)